भाइरल बन्न जब मिडिया जे पनि गर्छ अनि के हुन्छ ?

सत्य र सही सूचना, संचारकर्मको धर्म

दुर्योधन बस्नेत

संचारमाध्यम एउटा यस्तो साधन हो, जसले जे जसरी सूचना संप्रेषण गरे पनि जनमानसले सही बुझ्दछ वा पत्याउँछ अर्थात संचारमाध्यमले गलत सूचना नै संप्रेषण गरेछ भने पनि जनमानसले त्यसलाई सही होला भन्ने बुझ्दछ । संचारमाध्यमप्रति नागरिकको यति विश्वास हुन्छ कि उसले जे सूचना संप्रेषण गरे पनि छिट्टै पत्याउँछ । त्यसैले संचारकर्मीहरुले जुनसुकै विषय वा घटनालाई राम्रोसँग अध्ययन, अनुसन्धान गरेर सत्य तथ्यमा आधारित सप्रमाणसहितको सत्य र सही सूचना जनमानसलाई दिनुपर्दछ ।

विषय वा घटनाबारे जस्तो सूचना दिईयो त्यस्तै धारणा बन्ने हुनाले कुनै पनि हालतमा गलत सूचना प्रवाह गर्नुहुँदैन । सूचना यथार्थपरक भएन र बढाईचढाई गरियो भने घटनाका पात्रहरुप्रति अन्याय हुन जान्छ । त्यसर्थ सतहीमा होइन, गहिराइमा पुगेर सही विश्लेषण गरी सही सूचना संप्रेषण गरी संचार माध्यमको धर्म वा कर्तव्य निर्वाह गर्नुपर्दछ ।

तर यतिवेला भने केही संचार माध्यमहरुमा प्रख्याती पाउने नाममा, दर्शक बढाउने नाममा, घटनाक्रमलाई सार्वजनिकरण गर्ने काममा प्रथम हुने नाममा अध्ययन अनुसन्धान नै नगरी गहिराईमा नपुगी सतहीरुपमा अयथार्थ, आधारहिन, गलत, झुट्ठा, भ्रामक सूचनाहरु संप्रेषण गरी जनमानसलाई अन्योल, भ्रम र गुमराहमा पार्ने गलत र खराव प्रवृति मौलाउन थालेको छ । खासगरी केही युट्युव च्यानलहरु यस्ताखाले गलत प्रवृतिका बाहक बन्न थालेका छन् । घटना वा विषयवस्तुलाई भाईरल बनाउने नाममा यथार्थलाई तोडमोड गरी भ्रमपुर्ण तरिकाले गलत सूचना संप्रेषण गर्ने गरिन्छ । घटनासँग जोडिएका पात्रहरुलाई अन्तर्वार्ताका नाममा अनावश्यक प्रश्नहरु सोधेर तनाव दिने, मानसिक यातना दिने, जहाँ भेट्यो त्यहीं अन्र्तवार्ता लिने (सम्वन्धित ब्यक्तिको अनुमतीविना सुत्ने वेडमा समेत गएर), असभ्य तरिकाले विहानै ढोका ढकढकाउन जाने, मानहानी गर्ने, नितान्त ब्यक्तिगत मामिलामा हस्तक्षेप गर्ने जस्ता अराजक क्रियाकलापहरु गर्ने गरेको पाईन्छ ।

यहाँ प्रश्न गर्नैपर्छ के यि क्रियाकलापहरु संचारसेवाको निती, नियम, विधी र धर्मभित्र पर्दछ ? संचारसेवासँग सम्वन्धित माथिल्लो निकायले यसको जवाफ दिनैपर्दछ । मलाई वा जो कोहीलाई पनि लाग्ने कुरा के हो भने संचारमाध्यमको धर्म कसैको जीवनसँग खेलवाड गर्ने, कसैको जीवन नै वर्वाद गर्ने, कसैको मानहानी गर्ने, कसैलाई अनाबश्यकरुपमा मानसिक यातना दिनु पक्कै पनि होईन । उसको धर्म वा कर्तव्य त घटनाको सत्य तथ्य पत्ता लगाएर गलतलाई गलत र सहीलाई सही विश्लेषण गरी जनमानसलाई सही सूचना संप्रेषण गर्नु हो । यसैगरी अन्यायमा परेकालाई न्याय दिलाउन प्रयत्न गर्नु, दुःखमा परेकालाई सहयोग गर्नु, वर्वाद हुन लागेको जिवनलाई नयां जिवन प्रदान गर्नु जस्ता मानविय सेवा गर्नु संचारकर्मीको धर्म वा कर्तव्य हो ।

यतिवेला राज्यको कमिकमजोरीबाट फाईदा उठाएर केही संचार माध्यमहरुले धमिलो पानीमा माछा मार्ने काम गरिरहेका छन् । राज्यको दायित्वभित्रका केही कामहरु हुन नसक्दा त्यसवाट फाईदा उठाउंदै राज्यलाई अराजक ढंगले सत्तोसराप गर्दै पिडितहरुलाई तत्काल लागि मल्हम लगाई दिएका केही क्रियाकलापहरुलाई युट्युव संचालकहरुले भाईरल बनाएर दर्शक बढाउने काम गरिरहेका छन् ।

देशमा घटेका केही घटनाक्रमहरुलाई निहुँ बनाएर त्यसबाट फाईदा लिंदै आफ्ना कमीकमजोरीहरुलाई लुकाएर आफु दुधले नुहाएको चोखो भएजस्तो गरी सत्यतथ्य नबुझी लहै लहैमा दौडने केही मानिसहरुको मन जितेर भिड जम्मा गरी कथित आन्दोलन गर्ने क्रियाकलापलाई प्राथमिकता दिएर युट्युवमा हाल्ने फेसनले निकै वजार लिएको छ । जुन दिर्घकालसम्म टिक्नेवाला छैन । हो, पक्कै पनि राज्यको दृष्टी नपुगेको वा राज्य जानकार रहेर पनि बेवास्ता गरिरहेको देश, जनता र समाजका संवेदनशिल र गम्भिर प्रकृतिका सवालहरुका वारेमा राज्यलाई सजक र ध्यानाकर्षण गराउनु एउटा जिम्मेवार र सचेत नागरिकको परम कर्तव्य हो र आफ्नो क्षमताले भ्याएसम्म सहयोग गर्नु मानविय धर्म, कर्तव्य र सामाजिक सेवाभाव पनि हो । यसमा कसैको दुई मत रहंदैन । तर सभ्य र अनुशासित ढंगले सकारात्मक कोणबाट प्रस्तुत भै राज्यलाई राम्रै किसिमबाट सचेत गराउँदा परिणाम फलदायी र दिर्घकालिन हुने हुन्छ । साथै जनमानसमा संदेश पनि सकारात्मक नै पुग्न जान्छ । सबैको मन जित्न सफल होइन्छ । संचारमाध्यम खासगरी युट्युव च्यानल संचालकहरुले यतातिर ध्यान पु¥याउनु जरुरी छ ।

भाइरल बनाउन, भाइरल बन्न, भिवर्स बढाउनतिर होईन सत्यतथ्य सूचना जनमानसमा पु¥याउनतिर लाग्ने हो भने मात्र दिर्घकालसम्म विश्वासिलो संचारकर्मी र संचारमाध्यम बन्न सफल होइन्छ साथै असल संचारकर्मीको धर्म निर्वाह गरेको ठहरिन्छ । संचारकर्मी र संचारमाध्यमको ध्यान यसतर्फ जाओस् ।

…
(नमस्कार ! नेपालनाम्चा तपाईंको मिडिया साथी हो । र, nepalnamcha@gmail.com मा परिचय, फोटोसहित मनका अनेक कुरा, सबै कुरा पठाउनुहोला ।)